Wstęp

W grudniu 2020 roku Rada Europejska przyjęła wiążący cel redukcji emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55% do 2030 roku w stosunku do poziomu z 1990 roku, zwiększając tym samym wcześniejsze założenia wynoszące 40%. Nowe cele zostały ustalone w sposób umożliwiający ich realizację przez państwa członkowskie, z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań, potencjału redukcyjnego oraz konieczności zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Transformacja ta, zgodnie z wytycznymi, powinna odbywać się w sposób kosztowo efektywny, tak aby zachować przystępne ceny energii dla gospodarstw domowych i utrzymać konkurencyjność gospodarki UE.

Dlatego aktualnie jednym z fundamentów i jednocześnie czynnikiem o kluczowej roli dla wzmacniania krajowej gospodarki oraz podnoszenia jej konkurencyjności, jest zrównoważony rozwój sektora energetycznego, a także działania na rzecz ochrony środowiska. To właśnie m.in. bezpieczeństwo dostaw energii, konkurencyjność gospodarki, efektywność energetyczna oraz minimalizacja wpływu na środowisko – tworzyć powinny wzajemnie zintegrowane cele, wpływające na kształt odpowiedzialnej polityki energetycznej. Natomiast zachodzący proces transformacji energetycznej (czy też energetyczno-klimatycznej) powinien być kształtowany w sposób, nie tylko – co równie ważne – wspierający rozwój niskoemisyjnych technologii, ale również umożliwiający konsumentom dostęp do stabilnych dostawy energii po przystępnych cenach.

Oczywistym jest, że proces ten, obejmujący praktycznie wszystkie sektory gospodarki, będzie procesem długotrwałym i wymagającym znacznych nakładów inwestycyjnych. Dlatego niezwykle istotne jest, aby zmiany te przebiegały w sposób sprawiedliwy, zapewniający poszczególnym sektorom czas na dostosowanie, umożliwiając m.in. przekwalifikowanie pracowników czy stworzenie nowych, wspieranych perspektyw rozwoju dla regionów, samorządów czy ostatecznie społeczności lokalnych, których niezależność energetyczna w zachodzących zmianach zyskuje na coraz silniejszym znaczeniu.

Rola społeczności energetycznych w procesie transformacji energetycznej

Transformacja energetyczna to proces przejścia od tradycyjnych, wysokoemisyjnych źródeł energii do nowoczesnych, zrównoważonych i niskoemisyjnych systemów energetycznych. Jest to kluczowy element globalnych działań na rzecz ochrony klimatu, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego oraz zrównoważonego rozwoju gospodarczego.

Głównym celem transformacji energetycznej jest redukcja emisji gazów cieplarnianych poprzez odejście od paliw kopalnych, takich jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny, na rzecz odnawialnych źródeł energii (OZE), takich jak energia słoneczna, wiatrowa, wodna oraz biomasa. Osiągnięcie neutralności klimatycznej, czyli bilansowania emisji CO² poprzez ich redukcję oraz pochłanianie, stanowi fundament polityki klimatycznej zarówno Unii Europejskiej, jak i Polski oraz wielu innych państw na świecie.

Założenia transformacji energetycznej obejmują kilka kluczowych aspektów. Pierwszym z nich jest rozwój i integracja odnawialnych źródeł energii w systemie elektroenergetycznym, co wymaga m.in. inwestycji w nowoczesne technologie magazynowania energii, inteligentne sieci oraz cyfryzację sektora energetycznego. Nie bez znaczenia pozostaje także poprawa efektywności energetycznej w przemyśle, budownictwie i transporcie poprzez modernizację infrastruktury oraz wdrażanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych.

Transformacja energetyczna wiąże się również z koniecznością sprawiedliwej transformacji społeczno-gospodarczej, która minimalizuje negatywne skutki dla regionów uzależnionych od przemysłu wydobywczego. Wymaga to wsparcia dla pracowników i społeczności poprzez programy przekwalifikowania zawodowego, tworzenie nowych miejsc pracy oraz inwestycje w zielone technologie i innowacje. Przykładem takich działań w Polsce jest projekt Life After Coal [1] wspierający społeczność mieszkańców Wielkopolski Wschodniej, promujący wiedzę i ekorozwój gospodarczy.

Jednak to, co z punktu widzenia założeń niniejszego artykułu jest nieodłącznym elementem procesu transformacji energetycznej – to decentralizacja systemu energetycznego, umożliwiająca zwiększenie roli prosumentów, czyli jednoczesnych producentów i konsumentów energii.

Rozwój energetyki obywatelskiej, niezbędny przy decentralizacji systemu energetycznego, przyczynia się do demokratyzacji dostępu do energii oraz wzmacnia niezależność energetyczną poszczególnych obszarów. Decentralizacja przyczynia się także do zwiększenia odporności systemu energetycznego na awarie i kryzysy poprzez dywersyfikację źródeł energii oraz ograniczenie strat przesyłowych.

Ponadto, umożliwia lepsze wykorzystanie lokalnych zasobów energetycznych, co wspiera rozwój gospodarczy i zmniejsza uzależnienie od importu paliw kopalnych.

Zgodnie z unijnymi dyrektywami, państwa członkowskie są zobowiązane do tworzenia odpowiednich warunków prawnych i finansowych sprzyjających rozwojowi społeczności energetycznych. W Polsce do takich form należą obywatelskie społeczności energetyczne, spółdzielnie energetyczne oraz klastry energii. Wszystkie te formy odgrywają istotną rolę w lokalnej produkcji i dystrybucji energii odnawialnej, jednak to na klastrach energii skupi się w znacznej części treść artykułu.

Chcąc zaznaczyć jedynie podstawową charakterystykę pozostałych form, przywołać należy zapisy zarówno Ustawy z dnia 20 lutego 2015 roku o odnawialnych źródłach energii [2], jak i Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [3].

Obywatelska społeczność energetyczna (OSE) to podmiot posiadający zdolność prawną, który opiera się na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie i w którym uprawnienia decyzyjne i kontrolne przysługują członkom, udziałowcom lub wspólnikom będącym wyłącznie osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikroprzedsiębiorcami lub małymi przedsiębiorcami, dla których działalność gospodarcza w sektorze energetycznym nie stanowi przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej.

Jako główny cel OSE powinna przyjąć zapewnienie korzyści środowiskowych, gospodarczych lub społecznych dla swoich członków, udziałowców lub wspólników lub obszarów lokalnych, na których prowadzi działalność. Co istotne, obywatelska społeczność energetyczna prowadzi działalność na obszarze działania jednego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, do którego sieci są przyłączone instalacje należące do członków, udziałowców lub wspólników tej społeczności, a podjęcie działalności uzależnione jest m.in. od uzyskaniu wpisu do wykazu obywatelskich społeczności energetycznych prowadzonego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

Wspomniana już spółdzielnia energetyczna, to z kolei spółdzielnia w rozumieniu Ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze [4] lub spółdzielnia rolnicza w rozumieniu Ustawy z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników[5], której przedmiotem działalności jest wytwarzanie, obrót lub magazynowanie: energii elektrycznej, biogazu, biogazu rolniczego, biometanu lub ciepła, w instalacjach odnawialnego źródła energii dokonywane w ramach działalności prowadzonej wyłącznie na rzecz tych spółdzielni oraz ich członków. Spółdzielnia oraz jej członkowie muszą być przyłączeni do określonej terytorialnie sieci dystrybucyjnej energii elektrycznej o napięciu niższym niż 110 kV, sieci gazowej lub ciepłowniczej. Dodatkowo spółdzielnia energetyczna ma obowiązek zawarcia umowy na sprzedaż energii wyłącznie z jednym sprzedawcą.

Co ważne, by spółdzielnia energetyczna mogła funkcjonować, musi spełnić łącznie następujące warunki:

• prowadzi działalność na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej lub na obszarze nie więcej niż 3 tego rodzaju gmin bezpośrednio sąsiadujących ze sobą;
• w przypadku gdy przedmiotem jej działalności jest wytwarzanie:
  • energii elektrycznej, łączna moc zainstalowana elektryczna wszystkich instalacji odnawialnego źródła energii nie przekracza 10 MW, a ich sprawność wytwarzania energii elektrycznej umożliwia pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 70 % potrzeb własnych spółdzielni energetycznej i jej członków,
  • ciepła, łączna moc osiągalna cieplna nie przekracza 30 MW,
  • biogazu lub biogazu rolniczego, roczna wydajność wszystkich instalacji nie przekracza 40 mln m³
  • biometanu, roczna wydajność wszystkich instalacji nie przekracza 20 mln m³

Działalność spółdzielni energetycznej w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną wprowadzaną do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej lub ciepło, lub biogaz lub biogaz rolniczy, lub biometan, może być prowadzona na rzecz wszystkich lub wybranych członków tej spółdzielni wyłącznie w instalacjach odnawialnego źródła energii stanowiących własność spółdzielni energetycznej lub jej członków.

Spółdzielnia energetyczna, podobnie jak OSE, może podjąć działalność po zamieszczeniu jej danych w wykazie spółdzielni energetycznych. Zgodnie z art. 38f ust. 3 Ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii organem odpowiedzialnym za prowadzenie wykazu spółdzielni energetycznych jest Dyrektor Generalny KOWR – aktualnie (luty 2025) w wykazie spółdzielni energetycznych znajduje się 65 podmiotów[6].

Analiza obecnych trendów i regulacji prawnych dotyczących klastrów energii

Klaster energii to porozumienie, którego przedmiotem jest współpraca w zakresie:

• wytwarzania,
• magazynowania,
• równoważenia zapotrzebowania,
• dystrybucji lub obrotu energii elektrycznej lub paliw,

lub w zakresie

• wytwarzania,
• magazynowania,
• równoważenia zapotrzebowania,
• przesyłania lub,
• dystrybucji lub obrotu ciepłem,

w celu zapewnienia jego stronom korzyści gospodarczych, społecznych lub środowiskowych lub zwiększenia elastyczności systemu elektroenergetycznego, którego stroną jest co najmniej:

• jednostka samorządu terytorialnego lub
• spółka kapitałowa utworzona przez jednostkę samorządu terytorialnego z siedzibą na obszarze działania klastra energii lub
• spółka kapitałowa, której udział w kapitale zakładowym spółki jest większy niż 50 % lub przekracza 50 % liczby udziałów lub akcji.

Tak zaproponowana definicja sprawia, że krąg podmiotów mogących uczestniczyć w takim porozumieniu pozostaje otwarty. Obejmuje on zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym przepisy szczególne nadają zdolność prawną. Jednocześnie jednak ustawodawca wprowadził obligatoryjny warunek, zgodnie z którym w porozumieniu musi uczestniczyć przynajmniej jedna jednostka samorządu terytorialnego (JST) lub spółka kapitałowa powołana przez JST, bądź też spółka kapitałowa, w której JST posiada ponad 50% udziałów w kapitale zakładowym lub liczbie udziałów bądź akcji.

Taka konstrukcja ma zagwarantować, że działalność klastra energii przyniesie wymierne korzyści na poziomie lokalnym, sprzyjając ścisłej współpracy z samorządem terytorialnym.

Dodatkowo, mechanizm ten ma na celu zwiększenie zaangażowania JST oraz wzmocnienie ich potencjału w zakresie realizacji ustawowych obowiązków. Obejmuje to m.in. zapewnienie mieszkańcom dostępu do paliw i energii, zgodnie z art. 18 ustawy Prawo energetyczne, który wskazuje na obowiązek gmin w zakresie planowania i organizowania dostaw ciepła, energii elektrycznej oraz gazu, a także zarządzania oświetleniem i wdrażania działań na rzecz efektywnego gospodarowania energią.

Co warte podkreślenia, JST odgrywają często kluczową rolę w inicjowaniu i wspieraniu rozwoju klastrów energetycznych, szczególnie na terenach o niskim stopniu urbanizacji i przemysłowego rozwoju, gdzie dominującą gałęzią gospodarki jest rolnictwo.

W takich przypadkach JST mogą działać jako aktywni inicjatorzy klastra, a na wczesnym etapie rozwoju pełnić funkcję koordynatora, a nawet finansować prace koncepcyjne.

Do kluczowych działań podejmowanych przez JST w tym zakresie należą:

• inicjowanie, koordynowanie i wspieranie procesu opracowywania koncepcji klastra,
• aktualizacja oraz dostosowanie lokalnych dokumentów planistycznych do wymagań związanych z tworzeniem i rozwojem klastra (np. plany gospodarki niskoemisyjnej, plany rewitalizacji, strategie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, a także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego),
• prowadzenie mediacji oraz negocjacji między potencjalnymi członkami klastra,
• współpraca w zakresie pozyskiwania środków finansowych na rozwój klastra i wsparcie przy przygotowywaniu wniosków o dofinansowanie,
• zapewnienie obsługi administracyjnej i prawnej w początkowej fazie działalności klastra.

Dodatkowo, w granicach określonych przez przepisy ustawy PZP, JST często pełnią rolę odbiorcy końcowego energii, nierzadko jako pełnoprawny członek klastra. Uczestnictwo JST w klastrze energii daje również możliwość wpływania na tempo i kierunki rozwoju lokalnego, obejmujące m.in. rozbudowę infrastruktury komunalnej, przygotowanie nowych terenów inwestycyjnych oraz wspieranie lokalnych przedsiębiorstw poprzez zwiększenie dostępności i różnorodności świadczonych usług.

Zgodnie z przywołaną definicją klaster energii to porozumienie, które zawiera się w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Porozumienie dotyczące klastra energii powinno zawierać przede wszystkim: prawa i obowiązki stron takiego porozumienia, zakres przedmiotowy współpracy w ramach klastra energii, koordynatora klastra energii oraz jego prawa i obowiązki, obszar działalności w ramach klastra energii, ze wskazaniem punktów poboru energii i punktów jej wprowadzania do sieci przez członków klastra energii, czas trwania porozumienia i zasady jego rozwiązywania, upoważnienie koordynatora klastra energii do dostępu do informacji rynku energii i danych pomiarowych dotyczących każdego członka klastra energii.

Jak widać, szczególną rolę nadano koordynatorowi klastra energii, który reprezentuje członków i interesy całego porozumienia na zewnątrz. To podmiot powoływany specjalnie do realizacji tej funkcji – jego kluczową rolą jest zarządzanie i koordynacja działań klastra. Koordynator, pełniąc swoje funkcje, często przejmuje również rolę lidera klastra, odgrywając kluczową rolę w zapewnieniu jego prawidłowego funkcjonowania i reprezentując interesy wszystkich członków.

Rola klastrów energii w procesie transformacji energetycznej oraz rozwoju energetyki rozproszonej znalazła swoje miejsce w wielu krajowych dokumentach strategicznych, w tym m.in. w Krajowym planie w dziedzinie energii i klimatu do 2030 r., Strategii Rozwoju Energetyki Rozproszonej w Polsce do 2040 roku czy Polityce energetycznej Polski do 2040 r. (PEP2040).

Krajowy plan w dziedzinie energii i klimatu do 2030 roku jest kluczowym dokumentem nadającym kierunki polskiej transformacji i, jako taki, ma decydujący wpływ na politykę energetyczno-klimatyczną kraju w ujęciu średnioterminowym. Jest także kontrybucją na rzecz dojścia do neutralności klimatycznej UE w 2050 r. 

W części zasadniczej dokumentu przedstawiono założenia i cele w pięciu wymiarach unii energetycznej w podziale na obszary, w ramach których zgrupowano poszczególne cele w ujęciu tematycznym:

• wymiar 1. Obniżenie emisyjności
• wymiar 2. Poprawa efektywności energetycznej
• wymiar 3. Bezpieczeństwo energetyczne
• wymiar 4. Wewnątrzunijny rynek energii oraz społeczny aspekt transformacji
• wymiar 5. Badania naukowe, innowacje i konkurencyjność

Rozwój i wsparcie klastrów energii znalazło swoje miejsce w wymiarze czwartym, w którym sformułowano:

Obszar 4.4. Rozwój energetyki rozproszonej

• Cel. 4.4.2. Rozwój i integracja energetycznych społeczności lokalnych
• • Działanie 129. System wsparcia dla klastrów energii i spółdzielni energetycznych.

Zgodnie z zapisami dokumentu, wzmocnienie roli klastrów energii i spółdzielni energetycznych w krajowym systemie energetycznym zostanie zapewnione przez określenie przejrzystych zasad współpracy w ramach klastrów energii, obejmujących usprawnienia administracyjno-prawne i specjalny system wsparcia, a także poprzez stymulowanie rozwoju spółdzielni energetycznych, wspierających rozwój energetyki rozproszonej na obszarach wiejskich. Dążyć się będzie do tego, aby społeczności energetyczne rozwijały się w kierunku samowystarczalności.

W Strategii Rozwoju Energetyki Rozproszonej w Polsce do 2040 roku wsparcie dla rozwoju społeczności energetycznych, w tym klastrów, znalazło odwzorowanie w celu szczegółowym 6. Rozwój odnawialnych źródeł energii, w działaniu 6.3. Zapewnienie warunków rozwoju energetyki rozproszonej – prosumentów energii odnawialnej, klastrów energii, spółdzielni energetycznych.

Jak zaznaczono w dokumencie, wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł ze względu na rozproszenie powoduje znaczące, zazwyczaj pozytywne oddziaływanie terytorialne. Instalacje należą często do niewielkich wytwórców (indywidualnych lub przemysłowych), a substraty (biomasa) wykorzystywane w niektórych technologiach również pochodzą ze źródeł o stosunkowo małym oddaleniu. Rozwój klastrów i spółdzielni energetycznych w jeszcze większym stopniu będzie oddziaływał na rosnące zaangażowanie lokalnych podmiotów. Ma to także pozytywny wpływ na ogólny rozwój regionu – od infrastruktury, po pogłębianie więzi w społecznościach lokalnych oraz wzrost świadomości ekologicznej.

Najwięcej uwagi klastrom energetycznym poświęcono w Strategii Rozwoju Energetyki Rozproszonej w Polsce do 2040 roku, której trzy, zdefiniowane cele główne brzmią:

1. Rozwój otoczenia regulacyjnego przyjaznego dla energetyki rozproszonej.
2. Poprawa poziomu wiedzy, edukacji i kompetencji w sferach powiązanych z energetyką rozproszoną.
3. Promowanie szerszego wykorzystywania inteligentnych i nowoczesnych rozwiązań sprzyjających rozwojowi energetyki rozproszonej.

Dla każdych z celów sformułowano listę działań wspierających, realizujących cele. Poniżej przedstawiono działania przewidziane do realizacji w zakresie rozwoju klastrów energii.

Działanie 1. Opracowanie regulacji dla energetyki rozproszonej wspierających realizację uzasadnionych ekonomicznie modeli biznesowych

• 1.17. Stworzenie większych preferencji i bodźców ekonomicznych dla rozwoju „sieciowych klastrów energii”, z uwagi na ich korzystne funkcje systemowe.

Działanie 2. Poprawa warunków współpracy z operatorami sieci dystrybucyjnych

• 2.2. Standaryzacja danych i protokołów komunikacyjnych dla wymiany danych w ramach klastrów energii oraz pomiędzy klastrami energii i interesariuszami zewnętrznymi (np. operatorami);
• 2.7. Ustawowe określenie m.in. zasad współpracy OSD z klastrami energii/spółdzielniami energetycznymi;

Działanie 4. Rozwój standardów stanowienia prawa

• 4.3. Zidentyfikowanie efektów synergii pomiędzy nowymi podmiotami a klastrami energii oraz spółdzielniami energetycznymi;

Działanie 5. Zwiększenie wiedzy, kompetencji i poziomu edukacji w zakresie gospodarowania energią i nowoczesnych rozwiązań

• 5.9. Opracowanie (wirtualnego lub fizycznego) symulatora działania klastra.

Działanie 8. Zwiększenie poziomu sterowalności sieci

• 8.2. Wprowadzenie standardów, np. w systemach wsparcia promujących stosowanie zróżnicowanych technologicznie rozproszonych źródeł energii, tym samym zrównoważony mix energetyczny. Struktura wytwarzania energii w ramach klastra energii/spółdzielni energetycznej powinna uwzględniać instalację sterowanych źródeł (np. generatorów biogazowych, układów kogeneracyjnych itp.) jako uzupełnienie OZE pogodozależnych. W zbiorze źródeł należy także rozważać instalacje off-grid;
• 8.7. Rozwój i wdrażanie narzędzi informatycznych ułatwiających zarządzanie klastrami energii/spółdzielniami energetycznymi i umożliwiających realizację podstawowych funkcji zarządczych, np.:
  • grafikowanie/bilansowanie produkcji energii i zapotrzebowania na energię, w tym rozwiązania umożliwiające zarządzanie popytem (np. DSM, DSR),
  • ewidencjonowanie i rozliczenie członków klastra z zastosowaniem także nowoczesnych rozwiązań taryfowych, tj. taryf wielostrefowych czy taryf dynamicznych,
  • obsługa windykacji i e-płatności,
  • rozliczenia sąsiedzkie pomiędzy uczestnikami klastra,
  • portal klienta, w tym rozwiązanie dedykowane na platformy mobilne, itp.

Koncepcja rozwoju Nowosolskiego Klastra Energii

W kontekście powyższych założeń i regulacji, Nowosolski Klaster Energii stanowi przykład inicjatywy, która może odegrać kluczową rolę w regionalnej transformacji energetycznej. Klaster ten, bazując na potencjale lokalnych przedsiębiorstw, samorządów i społeczności, dąży do stworzenia nowoczesnego modelu zarządzania energią opierającego się na odnawialnych źródłach oraz innowacyjnych rozwiązaniach w zakresie magazynowania i bilansowania energii.

Prace nad utworzeniem Nowosolskiego Klastra Energii rozpoczęły się jesienią 2024 roku, kiedy to podpisana została umowa o objęcie bezzwrotnym wsparciem z planu rozwojowego Przedsięwzięcia pn. „Realizacja przedsięwzięcia w ramach utworzenia nowej społeczności energetycznej w mieście Nowa Sól” w ramach inwestycji B2.2.2./G1.1.2 Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO): Instalacje OZE realizowane przez społeczności energetyczne. Przedsięwzięcie objęło także opracowanie Koncepcji Rozwoju Nowosolskiego Klastra Energii.

Na początkowym etapie działalności klaster będzie funkcjonował głównie na obszarze zarówno Miasta, jak i Gminy Nowa Sól, przy czym Miasto Nowa Sól odegra kluczową rolę jako inicjator i koordynator przedsięwzięcia.

W skład klastra wchodzą:

• Gmina Nowa Sól – Miasto,
• Nowosolski Dom Kultury,
• Miejska Biblioteka Publiczna w Nowej Soli,
• Zakład Usług Mieszkaniowych Spółka z o. o.,
• Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej Spółka z o. o.,
• Regionalne Centrum Technologii i Wiedzy INTERIOR Sp. z o.o.,
• MPK "SUBBUS" Spółka z o.o.

W ramach działań wspierających realizację przedsięwzięcia przeprowadzono m.in.

• badanie ankietowe poświęcone wstępnemu określeniu zainteresowania i wytypowania podmiotów, z którymi możliwa będzie współpraca w zakresie budowy klastra energii,
• spotkania jednostek organizacyjnych Miasta Nowa Sól oraz firm z regionu, których celem było przekazanie informacji oraz zainicjowanie dyskusji na temat strategii, planu działania i potencjalnych korzyści wynikających z przynależności do klastra,
• warsztaty poświęcone wyzwaniom i możliwościom związanym z transformacją energetyczną. Spotkanie skierowane było przede wszystkim do przedstawicieli firm i instytucji zainteresowanych inwestycjami w OZE oraz obniżeniem kosztów energii.

Nowosolski Klaster Energii ma na celu nie tylko obniżenie kosztów energii dla lokalnych przedsiębiorstw i instytucji, ale także wsparcie transformacji energetycznej oraz poprawę bezpieczeństwa energetycznego regionu. Dzięki współpracy różnych podmiotów możliwe będzie efektywne zarządzanie energią oraz promowanie zrównoważonego rozwoju opartego na odnawialnych źródłach energii.

W ramach trwających prac nad „Koncepcją Rozwoju Nowosolskiego Klastra Energii” wypracowana została misja Nowosolskiego Klastra Energii, która brzmi:

"Naszą misją jest integracja lokalnych zasobów i potencjału jego uczestników na rzecz samowystarczalności energetycznej regionu.

Poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, poprawę efektywności energetycznej oraz ograniczenie emisji zanieczyszczeń, Klaster dąży do zwiększenia samowystarczalności energetycznej i rozwoju zrównoważonej gospodarki.

Dzięki współpracy i wdrażaniu nowoczesnych technologii wspieramy ochronę środowiska, podnosimy jakość życia mieszkańców i wzmacniamy atrakcyjność regionu. Klaster pełni także rolę centrum edukacji i innowacji, inspirując społeczność do świadomego i efektywnego zarządzania energią w trosce o przyszłe pokolenia."

Inicjatywa ta wpisuje się w szersze działania miasta Nowa Sól na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Poprzez tworzenie lokalnych klastrów energii, miasto dąży do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym oraz do budowy odporności na zmieniające się warunki rynkowe i klimatyczne. Nowosolski Klaster Energii to przykład nowoczesnego podejścia do zarządzania energią na poziomie lokalnym, które może przynieść wymierne korzyści zarówno dla gospodarki, jak i dla środowiska naturalnego.

Korzyści dla członków klastra

Dynamiczny rozwój klastrów energii w Polsce jest efektem licznych korzyści, jakie ten model energetyki rozproszonej oferuje zarówno społecznościom lokalnym, jak i całej gospodarce.

Jednym z kluczowych czynników wpływających na rosnące zainteresowanie tym rozwiązaniem jest globalny zwrot ku ekologicznym źródłom energii oraz wzrastająca świadomość potrzeby ochrony środowiska. Społeczeństwo coraz częściej dostrzega konieczność podejmowania działań na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, minimalizacji negatywnego wpływu inwestycji energetycznych na otoczenie oraz stopniowego odchodzenia od paliw kopalnych. Znaczący wpływ klastrów energii można również zaobserwować w sferze gospodarczej. Wspierają one rozwój nowoczesnych sektorów przemysłu związanych z ekologicznymi technologiami, co sprzyja tworzeniu nowych miejsc pracy i zwiększa konkurencyjność polskiej gospodarki na arenie międzynarodowej. Rozproszone źródła energii przyczyniają się do większej różnorodności ofert na rynku, co wpływa na poprawę konkurencyjności dostaw energii i zapewnia konsumentom bardziej elastyczne warunki cenowe. Dzięki temu odbiorcy zyskują lepszy dostęp do energii po konkurencyjnych cenach.

Z perspektywy lokalnych samorządów i społeczności, klastry energii przyczyniają się do budowy i modernizacji mikrosieci, co przekłada się na większą efektywność energetyczną i stabilność dostaw. Skrócenie dystansu między producentem a odbiorcą energii pozwala ograniczyć straty przesyłowe i zmniejszyć koszty inwestycyjne w infrastrukturę sieciową. Dzięki temu samorządy mogą zapewnić swoim mieszkańcom większą niezależność energetyczną oraz stabilność dostaw prądu, co przekłada się na wyższy komfort życia. Dodatkowo, rozwój lokalnych sieci dystrybucyjnych i poprawa jakości dostarczanej energii przyczyniają się do ograniczenia zjawiska ubóstwa energetycznego.

Klastry energii mogą także przyczynić się do poprawy zarządzania gospodarką wodno-ściekową i zagospodarowania odpadów poprzez ich wykorzystanie jako surowców energetycznych. Dla wielu gmin stanowi to skuteczne rozwiązanie problemów związanych z utylizacją odpadów i ochroną zasobów wodnych.

Nie bez znaczenia jest również wpływ klastrów na rozwój lokalnych rynków energii. Jak wskazuje Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu, ich największym atutem jest pobudzanie lokalnej gospodarki poprzez wykorzystywanie dostępnych zasobów – zarówno naturalnych, jak i ludzkich. Wspieranie przedsiębiorczości w regionach oraz promowanie inwestycji w odnawialne źródła energii sprzyja powstawaniu nowych firm i zwiększa liczbę miejsc pracy, co stanowi ważny element przeciwdziałania wyludnianiu się mniejszych miejscowości na rzecz dużych miast.

Dla Nowosolskiego Klastra Energii, główne założenia rozwoju koncentrują się na współpracy jego członków w zakresie wspólnej produkcji oraz magazynowania energii elektrycznej. Równie istotne pozostają aspekty społeczne i ekologiczne, które lokalnie wpływają na poprawę jakości życia mieszkańców, a w skali kraju wspierają wzrost kluczowych wskaźników ekologicznych i energetycznych. Poniżej przedstawiono szczegółowy podział tych celów, których założenia odzwierciedlają jednocześnie korzyści płynące z ich realizacji:

Cele energetyczne

• Rozwinięcie struktury posiadanych mikroinstalacji na budynkach należących do członków klastra.
• Zwiększenie potencjału wytwórczego klastra w postaci gminnych, gruntowych systemów fotowoltaicznych.
• Dążenie do posiadania stabilnego źródła energii, w tym wsparcie MZGK w powstaniu kogeneratora zasilanego biogazem.
• Uzyskanie korzyści z uczestnictwa w systemie wsparcia dla klastrów energii.
• Docelowo osiągniecie w możliwie jak największym stopniu samowystarczalności energetycznej poprzez zrównoważony rozwój generacji rozproszonej z odnawialnych źródeł energii.
• Zbudowanie podstaw magazynowania energii w klastrze w oparciu o mikroinstalacje oraz większe magazyny współpracujące z gruntowymi instalacjami fotowoltaicznymi.
• Elektryfikacja transportu publicznego.
• Rozwój stacji ładowania pojazdów elektrycznych na terenie klastra.
• Uzyskanie finansowania na wspólne działania Uczestników klastra.

Cele ekologiczne

• Poprawa jakości powietrza na obszarze działalności klastra, w tym likwidacja niskiej emisji w jak największym stopniu.
• Ograniczenie niskiej emisji związanej z transportem poprzez zrównoważony rozwój elektromobilności, przejście na transport niskoemisyjny oraz rozwój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych.

Cele społeczne

• Utworzenie platformy współpracy umożliwiającej współpracę samorządu, mieszkańców oraz lokalnych przedsiębiorców w zakresie odnawialnych źródeł energii.
• Osiągnięcie postrzegania regionu jako atrakcyjnego ze względu na walory turystyczne oraz środowiskowe – „zielony, samowystarczalny i neutralny klimatycznie.
• Realizacja wspólnych projektów, prowadzenie wspólnych skoordynowanych działań mających na celu pozyskanie finansowania na realizację projektów.
• Transfer wiedzy o energii oraz świadomości energetycznej do społeczności lokalnej.

Dla gmin i samorządów klastry mogą być narzędziem do realizacji polityki energetycznej i zmniejszenia kosztów funkcjonowania obiektów publicznych. Z kolei dla przedsiębiorstw oznaczają tańszą i stabilniejszą energię, a dla mieszkańców – dostęp do tańszej i ekologicznej energii. W efekcie klastry energii nie tylko wzmacniają bezpieczeństwo energetyczne kraju, ale także przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego na poziomie lokalnym i regionalnym.

Podsumowanie

Utworzenie Nowosolskiego Klastra Energii stanowi istotny krok w kierunku zrównoważonej transformacji energetycznej na poziomie lokalnym. Inicjatywa ta wpisuje się w szerszą politykę Unii Europejskiej i Polski dotyczącą redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE). Kluczowym celem klastra jest zwiększenie niezależności energetycznej regionu poprzez integrację lokalnych zasobów, rozwój systemów magazynowania energii oraz poprawę efektywności jej wykorzystania.

Nowosolski Klaster Energii przyczyni się do decentralizacji systemu energetycznego, umożliwiając mieszkańcom i przedsiębiorstwom aktywne uczestnictwo w produkcji i dystrybucji energii. Wesprze on również rozwój technologii niskoemisyjnych oraz lokalnych źródeł OZE, co wpisuje się w globalne działania na rzecz neutralności klimatycznej.

Pomimo licznych korzyści, utworzenie i funkcjonowanie klastra wiązać będzie się z wyzwaniami, takimi jak konieczność pozyskania funduszy na inwestycje, zapewnienie stabilności dostaw energii oraz dostosowanie lokalnych regulacji i infrastruktury do nowych modeli zarządzania energią. Dodatkowo, kluczowym elementem będzie budowanie świadomości energetycznej mieszkańców i zaangażowanie różnych podmiotów w rozwój klastra.

Korzyści wynikające z działalności klastra obejmują przede wszystkim obniżenie kosztów energii dla mieszkańców i przedsiębiorstw, nowe możliwości finansowania inwestycji oraz rozwój zielonej gospodarki. Dla społeczności Nowej Soli powstanie klastra oznaczać będzie wzrost lokalnej niezależności energetycznej, rozwój nowych miejsc pracy oraz zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu.

Podsumowując, Nowosolski Klaster Energii to model nowoczesnego podejścia do zarządzania energią na poziomie lokalnym, który może przyczynić się do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego, poprawy warunków życia mieszkańców oraz osiągnięcia celów klimatycznych na poziomie krajowym i unijnym.

Bibliografia

• - Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
• - Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o spółdzielniach rolników
• - Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii
• - Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne
• Krajowy plan w dziedzinie energii i klimatu do 2030 r. (aKPEiK), aktualizacja, projekt wersji wstępnej
• Koncepcja funkcjonowania klastrów energii w Polsce, Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Działania 10.1 Oś priorytetowa X "Pomoc techniczna" Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020 - Plan Działań Pomocy Technicznej POIiŚ sektora energetyka na lata 2014-2016, Opracowanie, na zlecenie Skarbu Państwa – Ministra Energii, wykonało Konsorcjum w składzie: Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A., WiseEuropa – Fundacja Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich, Atmoterm S.A., przy udziale Krajowy Instytut Energetyki Rozproszonej.
• Polityka energetyczna Polski do 2040 r. (PEP2040)
• Energetyka obywatelska – społeczności energetyczne, klastry energii, Mazowiecka Agencja Energetyczna
• Prawno-ekonomiczne uwarunkowania funkcjonowania klastrów energii w Polsce, Zdzisław Muras, Małgorzata Szalast-Piwińska, Rynek Energii Nr 3(172) – 2024
• Klastry energii. Regulacje, teoria i praktyka, redakcja naukowa: Ewa Mataczyńska, Anna Kucharska, Instytut Polityki Energetycznej im. I. Łukasiewicza, Rzeszów 2020

Przypisy

[1] https://aftercoal.pl/

[2] t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1361, 1847, 1881.

[3] t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 266, 834, 859, 1847, 1881.

[4] t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 593.

[5] t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 372, 1635.

[6] https://www.gov.pl/web/kowr/wy...